สถานการณ์ล่าสุด กองกำลังติดอาวุธกลุ่มตอลีบันสามารถยึดเมืองสำคัญในอัฟกานิสถานได้อย่างรวดเร็ว ปธน.ไบเดนประกาศสงครามที่ยืดเยื้อยาวนานของสหรัฐฯ กำลังจะยุติลงแล้ว หลังเปิดฉากมาตั้งแต่หลังเหตุวินาศกรรม 9/11 คำถามที่ตามมาคือ 20 ปีของสงครามในอัฟกานิสถานที่สหรัฐเป็นผู้ก่อเอง ทั้งแสนแพงและแสนเจ็บปวด สหรัฐฯและชาติพันธมิตรโอดว่าต้องสูญเสียทหารไปกว่า 10,000 นาย เสียงบประมาณไปกับการรุกรานในนามเพื่อประชาธิปไตยมหาศาล แต่ประชาชนและประเทศอาฟกานิสถานต่างหากที่ต้องสูญเสียทุกอย่างในชีวิต ต้องจมทุกข์อยู่กับสงครามความขัดแย้ง สูญเสียชีวิตและทรัพย์สิน และเร่ร่อนอพยพยาวนาน ใครก็ไม่อาจชดเชยได้
ล่าสุดกลุ่มตอลีบันคืนชีพ หวนกลับมายึดเมืองและพื้นที่ชนบทได้กว่าครึ่งประเทศใกล้เผด็จศึกเด็ดขาด โดยสหรัฐเองถึงกับทำนายว่าตอลิบันจะสามารถยึดเมืองหลวงคาบูลได้ภายใน 90 วันและประกาศอพยพคนอเมริกันในทันทีแล้ว แม้รัฐบาลหุ่นที่สนับสนุนโดยสหรัฐจะร้องขอให้สหภาพยุโรป และนาโตช่วยก็ไร้ผล เมืองคาบูลเวลานี้จึงอยู่ในอาการคล้ายๆ กับตอนที่ ‘ไซ่ง่อน’ กำลังจะแตก
วันที่ 12 สิงหาคม 2021 ประวัติศาสตร์จะจารึกว่า มันเป็นวันซึ่งตอลิบานกระหน่ำโจมตีใส่รัฐบาลกลางในกรุงคาบูลซึ่งเป็นรัฐบาลหุ่นเชิดของสหรัฐอเมริกาได้อย่างเด็ดขาดชัดเจน หลังจากเวลาผ่านไปเกือบๆ 20 ปีนับตั้งแต่เกิดเหตุการณ์วินาศกรรม 9/11 และตามมาด้วยการครองอำนาจในอัฟกานิสถานตั้งแต่ปี 1996 – 2001 ของพวกเขา ถูกโค่นล้มพังครืนลงไปจากการถล่มทิ้งระเบิดของฝ่ายอเมริกัน
พวกนักวิเคราะห์ทางทหารต่างสรุปบทเรียนการรุกโจมตีของตอลิบันครั้งนี้ว่า คล้ายคลึงกับการรุกใหญ่วันตรุษญวนเมื่อปี 1968 ในเวียดนาม (1968 Tet Offensive in Vietnam) ข่าวกรองจากดาวเทียมอาจจะเป็นเครื่องมือที่บอกเล่าอะไรได้มากมาย เนื่องจากความคืบหน้าของสนามรบโดยรวม
เหตุผลค่อนข้างพื้นๆ ธรรมดาๆ บางข้อบางประการนั่นเอง ที่นำมาซึ่งความสำเร็จของการโจมตีครั้งนี้ นอกเหนือไปจากไหวพริบความเฉียบแหลมในทางยุทธศาสตร์แล้ว เหตุผลพื้นๆ ดังกล่าว ได้แก่ การทุจริตคอร์รัปชั่นในกองทัพแห่งชาติอัฟกานิสถาน, การเชื่อมต่อกันไม่ติดอย่างสิ้นเชิงระหว่างคาบูลกับพวกผู้บังคับบัญชาทหารในสนามรบ, การขาดไร้ความสนับสนุนทางอากาศจากฝ่ายอเมริกัน, การแตกแยกทางการเมืองอย่างล้ำลึกในคาบูลเอง
คู่ขนานไปกับสภาพดังกล่าวข้างต้น พวกตอลิบันส่งข่าวส่งข้อความออกไปอย่างลับๆ เป็นเวลาแรมเดือนแล้ว โดยผ่านเส้นสายความเป็นคนเผ่าเดียวกันและความผูกพันทางครอบครัวเครือญาติ โดยเสนอข้อตกลงง่ายๆ ว่า อย่าสู้รบกับเรา แล้วเราจะไว้ชีวิตพวกคุณ
นอกจากนั้นมันยังผสมผเสด้วยความรู้สึกของพวกที่มีเส้นสายโยงใยอยู่กับรัฐบาลคาบูล ซึ่งเจ็บช้ำจากการถูกฝ่ายตะวันตกทรยศหักหลัง บวกกับความกลัวที่ว่าตอลิบานจะแก้แค้นเล่นงานพวกที่ร่วมไม้ร่วมมือกับรัฐบาลคาบูล
ล่าสุดรายงานของวอชิงตันโพสต์ อ้างการเปิดเผยของเจ้าหน้าที่ทหารซึ่งไม่ขอเปิดเผยชื่อบอกว่า กรุงคาบูล อาจตกอยู่ในเงื้อมมือของกลุ่มตาลีบันภายใน 90 วันเท่านั้น ขณะที่ทหารสหรัฐฯและต่างชาติ เร่งถอนกำลังออกจากอัฟกานิสถานอย่างเร่งรีบ นั่นคือการส่งสัญญาณชัดเจนว่า ใกล้เวลาตอลิบันเผด็จศึกแล้วอาจเร็วกว่าที่สหรัฐคาดด้วยซ้ำ
ในด้านองค์กรนานาชาติต่างกังวลต่อชัยชนะของตอลิบันครั้งนี้ โดยเฉพาระกลุ่มทรอยก้า คือกลุ่ม 3 ฝ่ายแบบขยายวง (extended troika) ในโดฮา ก็กำลังทำงานกันขมีขมัน แต่ดูแล้วจะไม่ได้รับการยอมรับจากตอลิบันเพราะตัวบุคคลในกลุ่ม จัดตั้งโดยสหรัฐนั่นเอง
อีกด้านหนึ่ง กลุ่มที่พอมีความหวังที่ตอลิบันจะรับฟังน่าจะเป็น รัสเซีย-จีน-ปากีสถาน ที่กำลังเจรจาภายใต้กรอบความคิดแบบองค์การความร่วมมือเซี่ยงไฮ้ (Shanghai Cooperation Organization หรือ SCO) ซึ่งทั้ง 3 ชาตินี้ต่างเป็นสมาชิกถาวร พวกเขาเน้นย้ำเรื่องการจัดตั้งคณะรัฐบาลชุดเปลี่ยนผ่าน, การแบ่งปันอำนาจกัน, และการรับรองให้ตอลิบันเป็นกลุ่มพลังทางการเมืองที่ถูกต้องตามกฎหมายกลุ่มหนึ่ง
คงต้องจับตาว่าหลังการครองอำนาจของตอลิบัน ประชาชนอาฟกานิสถานจะตกอยู่ในสภาพอย่างไร ขณะที่เวลานี้ คลื่นการเคลื่อนย้ายอพยพของชาวบ้านกระจายไปยังชายแดนได้เริ่มขึ้นแล้ว
ระยะเวลา 3 เดือนแห่งการรุกคืบของกลุ่มตอลีบันจนถึงปัจจุบัน เร็วกว่าฝ่ายตะวันตกคาดไว้มากนัก
-เปิดฉากรุกตั้งแต่เดือนพฤษภาคม 2021 กลุ่มตอลีบันเริ่มบุกยึดพื้นที่ต่างๆ ของประเทศจากกองทัพอัฟกานิสถาน ท่ามกลางการถอนกำลังทหารอย่างต่อเนื่องของสหรัฐฯ และกองกำลังผสมนานาชาติ ISAF โดยสามารถยึดพื้นที่เขตปกครองต่างๆ ได้ 15 เขต สังหารทหารและพลเรือนไปเกือบ 700 คน ขณะที่กองทัพอัฟกานิสถานอ้างว่าสังหารนักรบกลุ่มตอลีบันไปกว่า 2,100 คน
-เดือนมิถุนายน 2021 กลุ่มตอลีบันรุกคืบบุกยึดพื้นที่จากรัฐบาลเพิ่มเป็น 69 เขต และเข้ายึดเมืองใหญ่หลายเมืองทางตอนเหนือ เช่น คุนดุซ และปูลิคุมรี รวมถึงพื้นที่ติดชายแดนทาจิกิสถาน พร้อมทั้งบุกยึดเขตซัยดาบัด ในจังหวัดไมดานวาร์ดัก ที่ได้ชื่อว่าเป็นประตูด่านหน้าเชื่อมกับกรุงคาบูล เมืองหลวงของประเทศ ขณะที่ยังจับทหารฝ่ายรัฐบาล พร้อมทั้งยึดรถบรรทุกและรถหุ้มเกราะ รวมถึงอาวุธยุทโธปกรณ์อื่นๆ ได้จำนวนมากด้วย
-เดือนกรกฎาคม 2021 ในช่วงสัปดาห์แรกหลังจากที่สหรัฐฯ พร้อมด้วยกองกำลังนานาชาติ ถอนกำลังทหารส่วนใหญ่ออกจากฐานทัพบากรัม สื่อตะวันตกแพร่ข่าวประชาชนอัฟกานิสถานในหลายเมืองทั้งชายและหญิง ตัดสินใจจับปืนเข้าร่วมเดินขบวนต่อต้านการรุกรานของกลุ่มตอลีบัน แต่โฆษกของกลุ่มตอลีบันอ้างว่ารายงานข่าวดังกล่าวเป็นเพียงการโฆษณาชวนเชื่อ และไม่เป็นความจริง
-ต่อมาในเดือนสิงหาคมนี้ การบุกยึดครองพื้นที่ของกลุ่มตอลีบันเดินหน้าอย่างต่อเนื่องและรวดเร็ว และเข้าถึงพื้นที่ในหลายเมืองสำคัญ เช่น กันดาฮาร์ เมืองใหญ่อันดับ 2 ของประเทศ ซึ่งจนถึงวันที่ 21 กรกฎาคม มาร์ก มิลลีย์ ประธานคณะเสนาธิการร่วมของสหรัฐฯ ออกมาเปิดเผยว่า กลุ่มตาลีบันสามารถยึดครองเขตพื้นที่ต่างๆ ได้เกิน 210 เขต ซึ่งมากเกินกว่าครึ่ง จากทั้งหมด 419 เขตทั่วประเทศ โดยยึดเพิ่มจากเมื่อ 4 สัปดาห์ก่อนกว่า 2 เท่า และยังปิดล้อมบางจังหวัดรอบพื้นที่กรุงคาบูลด้วย
-ล่าสุดหลังเผชิญการรุกคืบรวดเร็วเกินคาดหมายของตอลิบาน สหรัฐฯ ในวันพฤหัสบดี 12 ส.ค.2564 ตัดสินใจลดขนาดสถานทูตอเมริกาประจำกรุงคาบูลลงอย่างมาก และส่งทหาร 3,000 นาย เป็นการชั่วคราวเข้าช่วยเหลืออพยพเจ้าหน้าที่ ในขณะที่ทางสถานทูตเองเร่งเร้าให้พลเมืองสหรัฐฯ ที่พำนักอยู่ในอัฟกานิสถาน เดินทางออกนอกประเทศในทันที ถึงขั้นให้ยืมเงินซื้อตั๋วเครื่องบินถ้าจำเป็น
